ભરતનાટ્યમ નૃત્ય વિશે માહીતી | Bharatnatyam

ભરતનાટ્યમ

1. ભરતમુનિ રચિત “ નાટયશાસ્ત્ર ” અને નંદીકેશ્વર રચિત “ અભિનવ દર્પણ ” એ બે ગ્રંથો ભરતનાટ્યમના આધારસ્ત્રોત છે .
2. નાટ્યશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતોને અનુસરતી ભારતીય નૃત્યકલાની આ સૌથી પ્રાચીન શૈલી છે .
3. ભારતની શાસ્ત્રીય નૃત્યશૈલીઓમાંની ભરતનાટ્યમ એક અત્યંત મહત્વની અને મુખ્ય નૃત્યશૈલી છે .
4. હડપ્પા સભ્યતાના સ્થળે મોહેજેદંડોમાંથી મળેલ “ નૃત્ય કરતી મહિલાની મૂર્તિ ” માં પણ આ નૃત્ય જોવા મળે છે .
5. ઈ.પૂ. બીજી - ત્રીજી સદીમાં તમિળ ગ્રંથ “ શિલપ્પધિકારમ ” માં પણ તેનો ઉલ્લેખ મળે છે . તમિલનાડુનો તાંજોર જિલ્લો એ ભરતનાટ્યમ નૃત્યશૈલીનું ઉદ્ભવ સ્થાન ગણાય છે .
6. તાંજોરના ચોલ રાજાઓના શાસનકાળ દરમિયાન આ નૃત્યપ્રકાર વધુ પ્રચલિત હતો .
7. એક દંતકથા પ્રમાણે આ પ્રાચીન નૃત્યશૈલીનું શિક્ષણ મહાભારતમાં વિરાટ રાજકુમારી ઉત્તરાએ અર્જુન પાસેથી મેળવ્યું હતું .
8. તાંજોરનાં મુખ્ય મંદિરોની ભીંતો પર નાટયશાસ્ત્રનાં 108 નૃત્યકરણ કંડારાયેલ છે .
9. ભરત મુનિના નાટ્યશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલાં 108 નૃત્યકરણોમાંથી ઊતરી આવેલી નૃત્યકલા મોઢેરા , રાણકી વાવ અને જૈન દેરાસરોમાં જોવા મળે છે .
10. દેલવાડાનાં જૈન દેરાસરોમાં પણ આ કરણો જોવા મળે છે .
11. ખાસ કરીને વસ્તુપાળના દેરાસરમાં સભામંડપની છતમાં 108 કરણો 1 કોતરેલાં દેખાય છે .
12. આ ઉપરથી એવું તારણ કાઢી શકાય કે તે યુગમાં શાસ્ત્રીય નૃત્યપ્રકાર ગુજરાતમાં પ્રચલિત હતો .
13. આ નૃત્યનો જન્મ મંદિરમાં થયો હોવાને કારણે ધર્મ સાથે નૃત્યશૈલી સંકળાયેલી છે .
14. એમાં આવતો શૃંગારરસ ભક્તિરસથી ભરેલો હોય છે .
15. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન 1927 માં દેવદાસી અધિનિયમ દ્વારા મદ્રાસમાં મંદિરોમાં બધા પ્રકારના નૃત્યો પર પ્રતિબંધ લગાડી દેવામાં આવ્યો .
16. ભરતનાટ્યમ નૃત્યનું જ સ્વરૂપ આજે જોવા મળે છે . તેનો યશ “ ચિનયા ” , “ પોન્નયા ” , “ શિવનંદ ” અને “ વડીવેલું નામના ચાર ભાઈઓને ફાળે જાય છે .
17. ભરતનાટ્યમ નૃત્યનાં પદચલનો , તેના આંતરઘટકોની બંદિશો આ ચાર ભાઈઓએ રચી . વડીવેલુ એ ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતમાં “ બેલા ” ( વાયોલિન ) નો પ્રવેશ કરાવ્યો .
18. ભરતનાટ્યમનો ક્રમ નીચે મુજબ હોય છે -

અલારીપુ ( અલ્લારી ) :

1. આ દેવતા , ગુરુ અને દર્શકોની સ્તુતિ માટે કરવામાં આવે છે .
2. આમાં નર્તક પોતાના આરાધ્યની આરાધના કરીને નૃત્ય આરંભ કરે છે .

જતિસ્વરમું :

1. આમાં વિવિધ પ્રકારે અંગ અને મુદ્રાઓનું પ્રદર્શન ડાબી - જમણી બાજુ સમન્વયાત્મક રૂપે સ્વર અને તાલના માધ્યમથી કરવામાં આવે છે .

શબ્દમું :

1. આમાં કાવ્ય દ્વારા ઈશ્વરની વંદના કરવામાં આવે છે એટલે કે ઈશ્વરનું કીર્તિગાન છે .

વર્ણમુ :

1. આમાં નૃત્ય અને વૃત્તનું સુંદર મિશ્રણ જોવા મળે છે .
2. વિશુદ્ધ હાવભાવો દ્વારા રસની અભિવ્યકિત થાય છે .
3. આ ભરતનાટ્યમની સૌથી અઘરી નૃત્યકૃતિ છે . 
4. વર્ષમાં કલાકારની કલાસાધનાની કસોટી થાય છે .

પદમ અને જાવળી :

1. વર્ણમ્ પછી પદમ્ , જાવળી વગેરેમાં વિવિધ નાયિકાઓની વિરહ - મિલન આદિ અવસ્થાઓનું વરસોનું - આકર્ષક અને આનંદપ્રદ દર્શન થાય છે .

તિલ્લાના :

1. નૃત્યનો અંત તિલ્લાનામાં રજૂ થાય છે .
2. આમાં તાલની રમઝટ સુંદર રીતે પ્રસ્તુત કરી દર્શકોને આકર્ષિત કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે .
3. તિલ્લાના પછી અંતે ભરતનાટ્યમની પૂર્ણાહુતિ મંગલમ્ નામક સ્તુતિપરક રચનાથી થાય છે અને તે દ્વારા નૃત્યકાર સર્વેનું મંગળ થાઓ એવી ઈશ્વર પાસે પ્રાર્થના કરે છે .
4. ઈ . કૃષ્ણા અય્યર અને શ્રીમતી રુકિમણી દેવી અરુણ્ડલ જેવી પ્રતિભાઓના અથાગ પરિશ્રમથી તે વખતની પ્રજા અને નૃત્યાર્થીઓનાં મનમાં નૃત્ય વિશે પ્રીતિ જાગ્રત થઈ .